Quan điểm chỉ đạo và phương hướng đổi mới tổ chức, hoạt động của Cơ quan điều tra VKSND tối cao đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp

Tuy nhiên, trước những yêu cầu của cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế gắn với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đòi hỏi ngành Kiểm sát nhân dân phải có sự đổi mới toàn diện, sâu sắc trên các lĩnh vực công tác kiểm sát nhằm tổ chức thực hiện tốt hơn chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Trong đó, việc tiếp tục đổi mới về tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong thời gian tới là một chủ trương đúng đắn và cần thiết.

1. Quan điểm chỉ đạo đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Trên cơ sở chủ trương, định hướng cải cách tư pháp và tổng kết thực tiễn hoạt động của Cơ quan điều tra trong thời gian qua, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các nước, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC) trong thời gian tới cần quán triệt các quan điểm chỉ đạo sau đây:

Một là, việc đổi mới phải dựa trên quan điểm, tư tưởng chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta về cải cách tư pháp, với mục tiêu tăng cường sự phối hợp, phân công và kiểm soát quyền lực trong hoạt động tư pháp; đồng thời, đổi mới tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân cần đặt trong tổng thể của quá trình cải cách tư pháp, bảo đảm các điều kiện để Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; đảm bảo mọi hành vi vi phạm, tội phạm phải được phát hiện xử lý kịp thời, nghiêm minh; hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án... tuân thủ đúng quy định của pháp luật, các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân được tôn trọng và bảo vệ.

Hai là, việc đổi mới nhằm xây dựng Cơ quan điều tra ngày càng hoàn thiện về tổ chức, chuyên nghiệp trong hoạt động, trở thành công cụ sắc bén trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của ngành Kiểm sát nhân dân, góp phần củng cố, nâng cao uy tín và bảo đảm sự trong sạch, vững mạnh của các cơ quan tư pháp, đảm bảo hoạt động của các cơ quan tư pháp tuân thủ đúng quy định và tôn trọng pháp luật; cán bộ các cơ quan tư pháp chuẩn mực về phẩm chất đạo đức, khách quan, trách nhiệm trong thực thi công vụ.

Ba là, việc đổi mới trên cơ sở tổng kết lý luận, thực tiễn, xác định rõ địa vị pháp lý, thẩm quyền điều tra và mối quan hệ giữa hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra VKSNDTC với chức năng, nhiệm vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; kế thừa những kết quả đạt được, khắc phục những hạn chế, bất cập; đồng thời, tham khảo tiếp thu kinh nghiệm nước ngoài để xây dựng mô hình, thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra VKSNDTC phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam, từng bước chuyên nghiệp, hiện đại đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Bốn là, việc đổi mới phải đáp ứng được tính chất đặc thù đấu tranh phòng chống tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp ở nước ta và xu hướng, diễn biến của tội phạm này trong thời gian tới; với phương châm phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh các hành vi có dấu hiệu tội phạm, làm rõ các nguyên nhân điều kiện làm phát sinh tội phạm để kiến nghị các giải pháp phòng ngừa, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Năm là, đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC theo nguyên tắc bảo đảm tăng cường sự phối hợp với cơ quan tiến hành tố tụng các cấp, trong đó có hệ thống Cơ quan điều tra khác (trong Công an nhân dân và Quân đội nhân dân). Đồng thời, phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống VKSND, trong đó, Cơ quan điều tra VKSNDTC giữ vai trò nòng cốt, Viện kiểm sát nhân dân các cấp phối hợp chặt chẽ, hỗ trợ đắc lực từ việc phát hiện, khởi tố, điều tra, xử lý tội phạm thuộc thẩm quyền.

Sáu là, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra VKSND phải bảo đảm lộ trình hợp lý để vừa tổ chức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, vừa củng cố, tăng cường về tổ chức, đảm bảo về nguồn lực, từng bước nâng cao chất lượng điều tra, xử lý tội phạm, khẳng định vị thế của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong hệ thống các cơ quan tiến hành tố tụng.

2. Phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC theo hướng bảo đảm sự tập trung, thống nhất trong ngành Kiểm sát nhân dân; vừa phát huy sức mạnh tổng hợp trong ngành Kiểm sát, vừa bảo đảm tính độc lập, khách quan trong hoạt động điều tra.

2.1. Phương hướng đổi mới về tổ chức Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao

- Từ khi thành lập đến nay, mô hình tổ chức của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân có nhiều thay đổi, trước đây Cơ quan điều tra có ở hai cấp (Viện kiểm sát nhân dân tối cao và 36 Phòng điều tra trực thuộc Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh), với việc tổ chức Cơ quan điều tra Viện kiểm sát ở hai cấp có ưu điểm trong việc nắm, xử lý thông tin về tội phạm được kịp thời. Tuy nhiên, việc tổ chức Cơ quan điều tra ở Viện kiểm sát cấp tỉnh không đảm bảo tính chỉ huy thống nhất nên việc xử lý tội phạm gặp khó khăn. Hiện nay, chỉ có Cơ quan điều tra ở VKSNDTC, tuy có sự tập trung, thống nhất nhưng do không có đầu mối ở địa phương nên việc nắm, xử lý thông tin về tội phạm chưa đầy đủ, kịp thời.

Khắc phục hạn chế của các mô hình trên, Cơ quan điều tra cần được đổi mới phù hợp với yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm theo hướng Cơ quan điều tra được tổ chức tập trung, thống nhất ở Viện kiểm sát nhân dân tối cao và có Thường trực Cơ quan điều tra ở một số tỉnh, thành phố, để vừa bảo đảm việc phát hiện và phân loại, xử lý thông tin tội phạm được kịp thời, chính xác; việc điều tra xử lý tội phạm đảm bảo thời hạn tố tụng, phát huy sức mạnh đồng bộ của cả hệ thống Viện kiểm sát nhân dân, vừa bảo đảm hoạt động độc lập, chỉ huy thống nhất của Thủ trưởng Cơ quan điều tra và chỉ đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

- Đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp có đặc thù phức tạp, đòi hỏi đội ngũ Điều tra viên cần được bổ sung đủ về số lượng, đồng thời phải có sự nhận thức đầy đủ, đúng đắn các quy định của pháp luật ở nhiều lĩnh vực, có bản lĩnh chính trị, nghiệp vụ vững vàng, có kinh nghiệm điều tra mới đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm này. Phải xác định hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra VKSNDTC không chỉ là trách nhiệm của Cơ quan điều tra mà còn là trách nhiệm của các đơn vị, các cấp Kiểm sát trong việc phối hợp cung cấp thông tin và phân loại thông tin tội phạm, trong quan hệ phối hợp giữa hoạt động điều tra với công tố, hoạt động điều tra với kiểm sát hoạt động tư pháp, trong công tác phòng ngừa tội phạm...

- Đội ngũ lãnh đạo Cơ quan điều tra phải được tăng cường, kiện toàn và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành trong tổng thể việc điều chỉnh quy mô, biên chế phù hợp với yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm thuộc thẩm quyền. Cùng với việc đổi mới về tổ chức, các bộ phận hỗ trợ hoạt động điều tra, như: Trinh sát, Cảnh sát bảo vệ và các hoạt động khác phục vụ cho đặc thù điều tra phải được xây dựng đồng bộ và hoạt động có hiệu quả.

2.2. Phương hướng đổi mới về hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Trọng tâm đổi mới hoạt động của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong thời gian tới cần tập trung vào một số vấn đề sau:

Thứ nhất, xác định cụ thể thẩm quyền điều tra và từng bước đề nghị mở rộng thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra VKSNDTC; phân định hợp lý thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra VKSNDTC với các Cơ quan điều tra khác, bảo đảm mọi tội phạm đều phải được phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời theo đúng quy định của pháp luật. Để thực hiện được yêu cầu này, cần tổ chức tổng kết thực tiễn hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC trong những năm qua để đề xuất các quy định về thẩm quyền điều tra, về quan hệ với các Cơ quan điều tra khác, Cơ quan trinh sát... trong quá trình xây dựng Luật Tổ chức điều tra hình sự.

Thứ hai, nâng cao năng lực phát hiện, điều tra tội phạm, thực hiện cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa hoạt động điều tra tội phạm với các công tác kiểm sát nhằm bảo đảm thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân. Thực hiện các biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động điều tra, bảo đảm việc khởi tố, điều tra, xử lý các tội phạm thuộc thẩm quyền có căn cứ, đúng pháp luật, không để xảy ra oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm. Thông qua kết quả, chất lượng hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC để làm rõ hơn yêu cầu tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với điều tra, từng bước công tố chỉ đạo hoạt động điều tra.

Thứ ba, chú trọng công tác phòng ngừa tội phạm, tích cực phát hiện nguyên nhân, điều kiện phạm tội, những sơ hở, thiếu sót trong công tác quản lý để kiến nghị với các cơ quan tư pháp xử lý và phòng ngừa vi phạm, tội phạm. Hoạt động phòng ngừa không chỉ dừng ở những vụ, việc cụ thể mà cần tổng hợp để có những kiến nghị chung về những vi phạm, thiếu sót, sơ hở trong công tác quản lý nhà nước có tính hệ thống, tính phổ biến, chú trọng phát hiện và kiến nghị hoàn thiện pháp luật; sửa đổi, bổ sung những cơ chế quản lý không còn phù hợp...

Thứ tư, đổi mới phương pháp thu thập, quản lý thông tin về tội phạm: Tập trung xây dựng mạng lưới cơ sở, Cộng tác viên để chủ động theo dõi, nắm bắt thông tin về tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp xảy ra trên toàn quốc; nâng cao trách nhiệm cung cấp thông tin về tội phạm trong nội bộ ngành Kiểm sát nhân dân và có cơ chế khuyến khích, động viên, mua thông tin về tội phạm từ các nguồn khác; phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thông tin đại chúng để trao đổi nguồn thông tin. Bên cạnh việc duy trì hòm thư tố giác tội phạm ở các trụ sở Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát các cấp, cần xây dựng trang web, hộp thư điện tử, số điện thoại... để tiếp nhận các thông tin về tội phạm.

Thứ năm, đổi mới phương pháp điều tra, xác minh: Để việc điều tra, thu thập chứng cứ, tài liệu chứng minh tội phạm có hiệu quả, cần phải đổi mới đồng bộ, toàn diện Cơ quan điều tra Viện kiểm sát, trong đó cần nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ Điều tra viên, nhất là nghiệp vụ điều tra tội phạm để từng bước nâng cao nghiệp vụ điều tra hình sự trong toàn ngành Kiểm sát nhân dân, đáp ứng với chủ trương Viện kiểm sát chỉ đạo, định hướng Cơ quan điều tra. Bên cạnh đó, cần trang bị công cụ, phương tiện, thiết bị nghiệp vụ phù hợp để đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm này.

Thứ sáu, tăng cường phối hợp, chế ước giữa Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao với đơn vị nghiệp vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thuộc VKSNDTC, bảo đảm việc phát hiện, khởi tố, điều tra các vụ án của Cơ quan điều tra có sự phối hợp tích cực; đồng thời có sự kiểm sát chặt chẽ theo quy định của pháp luật.

Thứ bảy, tăng cường công tác phối hợp với các đơn vị ngoài ngành Kiểm sát trong việc phối hợp trao đổi thông tin về tội phạm, sử dụng các biện pháp nghiệp vụ, thực hiện việc giám định, thu thập chứng cứ, tài liệu, giam giữ, quản lý đối tượng, bị can trong quá trình điều tra, xử lý vụ án thuộc thẩm quyền giải quyết của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân.

Thứ tám, phối hợp với các đơn vị nghiên cứu, nhà trường đẩy mạnh công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để Cơ quan điều tra VKSNDTC không những đấu tranh phòng, chống có hiệu quả các tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà còn góp phần xây dựng hệ thống lý luận, đào tạo lý luận, thực tiễn về nghiệp vụ điều tra trong ngành Kiểm sát nhân dân.